Kasztel w Szymbarku. Perła polskiego renesansu

Kasztel w Szymbarku. Dawna siedziba rodziny Gładyszów

Kasztel w Szymbarku jest jednym z najładniejszych zabytków doby renesansu w Polsce południowej. Położony w spokojnej, malowniczej okolicy w powiecie gorlickim, otoczony pasmami Beskidu Niskiego, stanowi zdecydowany kontrast dla tutejszej scenerii. Swoim wyglądem bardziej przypomina włoski pałac niż dawny polski dwór obronny. Choć kasztel w Szymbarku jest niewielki, warto go zwiedzić, a już na pewno zrobić na jego tle pamiątkowe zdjęcie. 

Patrząc na kasztel w Szymbarku aż trudno uwierzyć, że ten piękny obiekt był remoncie kilkadziesiąt lat, a wcześniej wykorzystywano go jako gorzelnię, magazyn zbożowy albo skład niepotrzebnych rzeczy. Przed drugą wojną światową wyglądał tak:

Kasztel w Szymbarku w 1930 r.

Dziś prezentuje się tak:

Kasztel w Szymbarku, 2022 r.

Kasztel w Szymbarku – historia

Kasztel to gród, zamek warowny lub nieduża twierdza pełniąca funkcję reprezentacyjną, mieszkalną i obronną; siedziba kasztelana. Takie budowle najczęściej spotykane były na terenie Polski, Czech i Słowacji.

Kasztel w Szymbarku powstał dzięki rodzinie Gładyszów. Gładysze pojawili się w Schönbergu (Pięknej Górze) w XIV wieku. W 1359 roku król Kazimierz Wielki nadał rycerzowi Janowi Gładyszowi herbu Gryf i jego rodzinie wielkie dobra ziemskie w tej okolicy oraz prawo zakładania nowych osad. Gładyszowie uczynili z Szymbarku gniazdo rodowe, które stało się ośrodkiem nieformalnego państwa Gładyszów, określanego mianem Dominium Ropae. W XVI w. wybudowali we wsi dwór obronny.

Kasztel w Szymbarku, 2022.

Kasztel został wzniesiony w dwóch etapach: rozpoczęto w I poł. XVI w. a zakończono w latach 1585- 1590. Nie jest znane nazwisko architekta ani budowniczych, choć przypuszcza się, że autorem projektu był jeden z włoskich architektów zatrudnionych na dworze Jagiellonów. Zbudowany jest z miejscowego kamienia łamanego, z dodatkiem cegły. Na stronie muzeum w Gorlicach znajduje się dokładny opis budowli:

W drugiej fazie budowy bryła dworu stała się bardziej ozdobna: zwieńczono ją attyką arkadową, poniżej wykonano dekorację sgraffitową (wzór tworzą fantastyczne maski i elementy geometryczne), okna ujęto w profilowane kamienne obramienia. Kasztel zbudowany jest na planie prostokąta, o wymiarach 20 na 13 metrów. Obiekt posiada cztery narożne baszty alkierzowe, które na wysokości piętra wystają poza lico murów, wsparte na kamiennych konsolach. Budynek posiada trzy kondygnacje: piwnicę, parter i piętro.

Kasztel w Szymbarku – co warto zobaczyć

Kasztel w Szymbarku to niewielki obiekt. Obecnie mieści się w nim Ośrodek Konferencyjno-Wystawienniczy Kasztel w Szymbarku, oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach.

Wewnątrz jest niewiele pomieszczeń: dwie piwnice o kolebkowym sklepieniu, na parterze sień i dwie izby, na piętrze wielka sala reprezentacyjna i obok niej mniejsza oraz cztery małe izdebki znajdujące się w alkierzach. Do dziś przetrwały oryginalne elementy wystroju wnętrz: kamienne obramienie drzwi, fragmenty kominków i malowideł ściennych w dwóch alkierzach.

Kasztel w Szymbarku, sala reprezentacyjna

Kasztel w Szymbarku, wnętrze

Kasztel w Szymbarku, piwnica

Kasztel w Szymbarku, wystawa w gablocie

Kasztel w Szymbarku, toaleta

Szymbark, gablota. Wydanie „Iliady” Homera z 1778 r.

Gablota

Kasztel zamieszkiwany był do końca XVIII wieku. Po Gładyszach jego właścicielami byli: Strońscy, Siedleccy, Bronikowscy. W XIX wieku mieściła się w nim gorzelnia i magazyn zbożowy. Pod koniec XIX stulecia i jeszcze w okresie międzywojennym na parterze była kuchnia dla czeladzi dworskiej oraz kurnik. Dwór stanowił też rodzaj lamusa, w którym przechowywano niepotrzebne rzeczy.

W latach międzywojennych kasztel przeszedł w ręce Zbigniewa Sękiewicza. Po II wojnie dwór przejęło państwo. Od początku lat 50. XX wieku Ministerstwo Kultury i Sztuki powierzało prace kolejnym konserwatorom. Remont trwał ponad pół wieku. Ostatnie prace remontowe wykonano w latach 2007-2013. Sfinansowane zostały z budżetu Województwa Małopolskiego oraz funduszy unijnych.

Na terenie należącym do kasztelu znajdują się jeszcze dwa budynki. Pierwszy to drewniany dworek z Gorlic z 1920 roku, w którym znajduje się restauracja „Stary Dworek”. Drugi to zachowana do dzisiaj oficyna dworska. Odbywają się w niej wystawy. W pobliżu znajduje się też Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa.

W kasztelu znajduje się wiele ciekawych eksponatów. Mnie szczególnie spodobało się zabytkowe wydanie „Iliady” Homera z 1778 r., starodruki oraz książki kucharskie z oryginalnymi przepisami, np. na potrawę z bobra i inne smakołyki. Na uwagę zasługuje dobrze wyposażona w dawne urządzenia piwnica. 

 Informacje praktyczne:

Kasztel w Szymbarku położony jest jest przy drodze nr 28 z Grybowa do Gorlic, w powiecie gorlickim (woj. małopolskie).

GODZINY OTWARCIA
maj – wrzesień
poniedziałek – piątek 9:00 – 17:00
sobota – niedziela 10:00 – 18:00

październik i kwiecień
poniedziałek – niedziela 9:00 – 16:00

listopad – marzec
poniedziałek – sobota 9:00 – 16:00
niedziela nieczynne

Ostatni zwiedzający przyjmowani są pół godziny przed zamknięciem.

Cennik

• bilet wstępu  – 5 zł
• grupowy bilet wstępu – 4 zł (dla grup od 25 – 50 os.)
• opłata przewodnicka  – 25 zł
• bilet „Karta Dużej Rodziny” – 2,50 zł
• dzieci do lat 7 – wstęp wolny