„Księgarnie” Jorge’a Carriona. Pisarz w podróży po świecie książek

„Księgarnie” J. Carrion

„Księgarnie” to zbiór esejów, reportaży hiszpańskiego pisarza Jorge’a Carriona z jego podróży po najciekawszych, najstarszych i najbardziej intrygujących księgarniach na całym świecie. Czy historia księgarń i charyzmatycznych księgarzy, którzy już dawno odeszli w niepamięć, może być zajmująca dla współczesnego czytelnika? Czy może przykuć jego uwagę, skoro nie jest ani skandynawskim kryminałem, ani wielowątkową powieścią obyczajową sięgającą lat wojennych?

„Księgarnie” to oryginalna lektura. Zrozumieć i pochłonąć może ją ten, kto tak jak autor, interesuje się historią literatury, literaturą współczesną oraz osobistościami, które nadają koloryt swej epoce. Któż inny udałby się w podróż przez pięć kontynentów takim szlakiem i zdobywał pamiątkowe stemple poświadczające wizytę w danej księgarni?

Jorge Carrion jest doktorem nauk humanistycznych na jednym z barcelońskich uniwersytetów, gdzie prowadzi zajęcia kreatywnego pisarstwa, sztuki reportażu oraz kulturowej teorii dziennikarstwa. Na swoim koncie na kilka książek podróżniczych oraz mnóstwo artykułów z podróży publikowanych w prasie iberoamerykańskiej.

„Księgarnie” po raz pierwszy zostały wydane w 2013 roku. Noir sur Blanc przekazało do rąk czytelników lekturę uzupełnioną o podróże autora w latach następnych, w tłumaczeniu Adama Elbanowskiego. „To mapa mojego świata, podporządkowana mojej biografii” powie Carrion spoglądając na materiały zebrane podczas licznych podróży.

Książka składa się z czternastu rozdziałów, które zawierają po kilkanaście esejów lub reportaży. Autor rozpoczyna wędrówkę nie od konkretnej księgarni, ale od książek, kluczowych w tej podróży – opowiadania Stefana Zweiga pt. „Mendel od Książek”, „Biblioteki Babel” Jorge’a Louisa Borge’a, „Papierowego świata” Luigiego Pirandella i „Encyklopedii umarłych” Danila Kiša.

„Każda księgarnia jest streszczeniem świata”

Dlaczego właściwie księgarnie stały się przedmiotem zainteresowań i wędrówek pisarza. Szlak muzealny lub biblioteczny sam w sobie wydaje się interesujący, ale księgarnie, które pojawią się i znikają? Ilu z was mogłoby wskazać interesujące księgarnie? Przyznam, że i ja miałabym z tym problem, gdyż z rzadka zaglądam jedynie do księgarni sieciowych w moim mieście, zaś częściej „bywam” w księgarniach internetowych. Zdecydowanie częściej mówi się o klimacie bibliotek, czy istnieje coś takiego jak klimat księgarniany?

„Historia księgarń bardzo różni się od dziejów bibliotek. Te pierwsze pozbawione są ciągłości i instytucjonalnego wsparcia. Są niezależne, bo będąc inicjatywami prywatnymi, wychodzą naprzeciw problemom publicznym, ale z tej samej przyczyny nie stają się przedmiotem badań, często nawet pomijane są w przewodnikach turystycznych i ignorowane przez autorów doktoratów, dopóki strawione przez upływ czasu nie przekształcą się w mity”.

Jednym z najbardziej interesujących rozdziałów w książce jest ten poświęcony najstarszym księgarniom na świecie. Okazuje się, że najstarszą, prowadzącą nieprzerwalną, udokumentowaną działalność jest Livraria Bertrand przy rua Garret w Lizbonie, założona w 1732 roku. W tym miejscu autor wspomina także krakowską księgarnię Matras, której „mityczne” (brak wiarygodnych dokumentów) mają sięgać XVII wieku, kiedy to handlarz Franz Jacob Mertzenich otworzył w tym miejscu książnicę; a także paryską Librarie Delamain, którą otworzono w 1700 roku, ale ze względu na klęski żywiołowe, jakie ją spotkały, nie może udokumentować swej „długowieczności”.

Intrygująca jest również historia „Shakespeare and Company”, sławnej księgarni założonej w Paryżu 1919 roku przez Sylvię Beach. Gościli tu – jako pisarze, klienci, a nawet przyjaciele – tacy znamienici pisarze jak: Ernest Hemingway, F.S. Fitzgerald, Andre Gide czy James Joyce. To w „Shakespeare and Company” Joyce wydał „Ulissesa”, jednak potem podpisał kontrakt z innym wydawnictwem, zostawiając Sylvię Beach z długami. Co ciekawe, Sylvia Beach przez 36 lat żyła w związku z inną sławną paryską księgarką – Adrienne Monnier; obie były niezależnymi kobietami, prowadziły dwie odrębne księgarnie i w dużej mierze decydowały o kulturalnym życiu Paryża.

Księgarnie, jakich nie znacie

W podróży Carrion zatrzymuje się także w księgarniach „zgubnie politycznych” (w 1920 roku Mao Zedong otworzył w Changsha księgarnię i wydawnictwo pod nazwą Stowarzyszenie Kulturalnych Książek!), księgarniach orientalnych (Tanger, Maroko; księgarnia Madbouly w Kairze), amerykańskich (Green Apple Books, City Lights, Books Inc. Dog Eared Books) oraz internetowych. Pokazuje historie wspaniałych księgozbiorów powiększanych przez światłych księgarzy, prezentuje sylwetki postaci, których działalność okazała się istotna w historii literatury; serwuje smutne obrazy palących się stosów książek.

„Księgarnie” są nie tylko zapiskami z pasjonujących podróży autora, dlatego nie można uznać je za klasyczne reportaże. Carrion snuje liczne refleksje, popada w dygresje, odwołuje się do innych dzieł i cytuje je, ocenia, krytykuje, przewiduje… Jego reportaże częściej więc przypominają eseje. W każdym z nich widać ogromną erudycję autora i miłość do słowa pisanego, jednak wersy „Księgarń” nie są ani napuszone, ani nadęte czy przeintelektualizowane.

Carrion jest świetnym opowiadaczem i kompetentnym przewodnikiem, który prowadzi czytelnika w podróż szlakiem zgoła odmiennym od tych prezentowanych w podróżniczych folderach.

Podróż po „Księgarniach” to wędrówka, w którą powinien udać się każdy pasjonat książek i historii literatury.

Księgarnie, Jorge Carrion, Noir sur Blanc, tłum. Adam Elbanowski, 2017, s. 350. Cena 31,50 zł.